Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 96+97+98, Bài 23: Đọc hiểu Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn)

T­uîng ®µi Hưng Đạo Đại VươngTrần Quốc Tuấn (tại núi Yên Phụ - Hải Dương )Tượng đài Trần Quốc Tuấn ở Nam ĐịnhHÀO KHÍ ĐÔNG A §©y lµ cuèn binh th­ mµ TrÇn Quèc TuÊn ®· dµy c«ng biªn so¹n ®Ó cho t­ưíng sÜ häc tËp nh»m chèng l¹i 50 v¹n qu©n Nguyªn.7Tiết 96, 97, 98. Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ I. Đọc – hiểu chú thích.Đọc.Chú thích a. Tác giả.- Trần Quốc Tuấn (1231 -1300) tước Hưng Đạo Vương là 1 danh tướng kiệt xuất thời Trần - Là người có phẩm chất cao đẹp, văn võ song toàn và có công lao lớn trong 2 cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên - Ông được nhân dân tôn là “Đức thánh Trần” và lập đền thờ ở nhiều nơiChân dung Trần Quốc Tuấn (Hưng Đạo Vương)Trần Quốc Tuấn8Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨ I. Đọc - hiểu văn bản. b. Tác phẩm* Hoàn cảnh sáng tác- Tên chữ Hán: “Dụ chư tỳ tướng”- Ra đời trước cuộc kháng chiến chống Mông-Nguyên lần thứ 2 (1285) nhằm nêu cao quyết tâm đánh giặc, thắng giặc.Trần Quốc TuấnII. Tìm hiểu văn bản 1. Thể loại: Hịch9-Là thể văn nghị luận thời xưa, được vua chúa,tướng lĩnh 1 phong trào để cổ động, thuyết phục, đấu tranh chống thù trong giặc ngoài2. Bố cục: 4 phần-Phần 1: Từ đầu “còn lưu tiếng tốt!” -> Nêu vấn đề.- Phần 2: Nêu truyền thống vẻ vang trong sử sách.-> Nêu truyền thống vẻ vang trong sử sách.-Phần 3: Từ “Các ngươi” đến “có được không?”.-> Nhận định tình hình, phân tích trái, phải-Phần 4: Còn lại-> Nêu chủ trương cụ thể và kêu gọi đấu tranh10- Có người làm tướng: a. Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 3. Phân tíchVăn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc TuấnKỉ Tín, Do Vu, Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang, Xích Tu Tư- Có người làm gia thầnDự Nhượng, Kính Đức- Có người làm quan nhỏThân Khoái- Họ sẵn sàng chết vì vua, vì nước, không sợ hiểm nguy, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ=> Khích lệ lòng trung quân ái quốc của các tướng sĩ11Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấnb. Tội ác của kẻ thù- Đi lại nghênh ngang- Uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình- Đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ- Đòi ngọc lụa, thu bạc vàng, vét của kho=> Sử dụng những hình ảnh ẩn dụ, so sánh, giọng điệu mỉa mai, châm biếm lột tả sự ngang ngược, tham lam, tàn bạo của kẻ thùTác giả đã chỉ ra nỗi nhục quốc thể bị chà đạp để đánh vào lòng tự ái dân tộc -> Khích lệ lòng căm thù giặc và khơi gợi nỗi nhục mất nước.12Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn-Lo lắng: quên ăn, mất ngủ -Đau xót: như cắt ruột, nước mắt đầm đìa-Căm tức: xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù-Hy sinh: trăm thân phơi ngoài cỏ, nghìn xác gói da ngựa - vui lòng“Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng”* Nỗi lòng của chủ tướng13Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn* Nỗi lòng của chủ tướng-Lo lắng: quên ăn, mất ngủ -Đau xót: như cắt ruột, nước mắt đầm đìa-Căm tức: xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù-Hy sinh: trăm thân phơi ngoài cỏ, nghìn xác gói da ngựa _ vui lòng=> Bày tỏ tấm lòng lo lắng, đau xót cho đất nước; căm tức kẻ thù, sẵn sàng hy sinh vì đất nước Bằng những hình ảnh cụ thể có phần khoa trương phóng đại theo lối nói phổ biến của văn chương trung đại Tác giả bày tỏ trực tiếp tâm trạng lo lắng đau xót, căm tức sẵn sàng hi sinh: 14Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn* Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ- Mối ân tình giữa chủ và tướng+ Câu văn biền ngẫu dài, nhiều ý, mỗi ý có 2 vế song hành+ Nhịp văn nhịp nhàng, hài hòa15Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn*Mối ân tình giữa chủ và tướng Câu văn biền ngẫu nhiều ý, hai vế song hành, điệp cấu trúc câu «không có.. Thì ta cho» thể hiện cách đối xử chu đáo hậu hĩnh đầy ân tình, thể hiện mối quan hệ cùng cảnh ngộ.-Câu văn biền ngẫu dài, nhiều ý, mỗi ý có 2 vế song hành-Nhịp văn nhịp nhàng, hài hòac. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai16Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn*Mối ân tình giữa chủ và tướng-Câu văn biền ngẫu dài, nhiều ý, mỗi ý có 2 vế song hành-Nhịp văn nhịp nhàng, hài hòa-Cách đối xử vô cùng chu đáo, hậu hĩnh giữa chủ với tướng-Mối quan hệ gắn bó khắng khít trên mọi phương diện=> Nhắc nhở, khích lệ ý thức, trách nhiệm, nghĩa vụ của tướng sĩ đối với vua, với nước17Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn*Phê phán những biểu hiện sai trái-Sự bàng quan, thờ ơ:+Chủ nhục => không biết lo+Nước nhục=>không biết thẹn+Hầu giặc => không biết tức+Nghe nhạc, đãi yến ngụy sứ=> không biết căm-Sự ăn chơi hưởng lạc: chọi gà, đánh bạc, vui vườn ruộng, quyến luyến vợ con, lo làm giàu, ham săn bắn, thích rượu ngon, mê tiếng hát=>Dẫn đến hậu quả khó lườngPhê phán nghiêm khắc lối sống cầu an hưởng lạc, thờ ơ, vô trách nhiệm18b.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướnga.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 3. Phân tíchVăn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấnc. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai*,Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ*Mối ân tình giữa chủ và tướng*Phê phán những biểu hiện sai trái-Sự bàng quang, thờ ơ:+Chủ nhục => không biết lo+Nước nhục=>không biết thẹn+Hầu giặc => không biết tức+Nghe nhạc, đãi yến ngụy sứ=> không biết căm-Sự ăn chơi hưởng lạc: chọi gà, đánh bạc, vui vườn ruộng, quyến luyến vợ con, lo làm giàu, ham săn bắn, thích rượu ngon, mê tiếng hát=>Dẫn đến hậu quả khó lường*Phê phán nghiêm khắc lối sống cầu an hưởng lạc, thờ ơ, vô trách nhiệm Nước mất nhà tan19b.Tố cáo tội ác của kẻ thù và nỗi lòng của chủ tướnga.Nêu gương các trung thần nghĩa sĩ 3. Phân tíchVăn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấnc. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai*Phê phán những thái độ và hành động sai trái của tướng sĩ*Mối ân tình giữa chủ và tướng*Phê phán những biểu hiện sai trái-Ta cùng các ngươi sẽ bị bắt-Thái ấp không còn, bổng lộc cũng mất-Thân kiếp chịu nhục, tiếng dơ khôn rửa, tên xấu còn lưu*Hậu quả:nước mất nhà tan.-Gia quyến tai nạn, vợ con khốn-Xã tắc tổ tông bị giày xéo, phần mộ bị quật lên=> Nước mất nhà tan20Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấnd. Những hành động nên làm-Đề cao cảnh giác-Huấn luyện quân sĩ-Tập dượt cung tên-Kết quả:+Thái ấp vững bền, bổng lộc được hưởng thụ+Gia quyến êm ấm gối chăn, vợ con bách niên giai lão+Tổ tiên được tế lễ, thờ cúng+Trăm năm sau còn lưu tiếng thơm=> Nêu cao tinh thần tự giác, tích cực rèn luyện ý chí, sẵn sàng chiến đấu, hi sinh vì đất nước21Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨTrần Quốc Tuấn+Học “Binh thư yếu lược”+Vạch ra 2 con đường:chính và tà cũng có nghĩa là sống-chết với vinh và nhục, bạn và thù=> Động viên ý chí và thái độ dứt khoát, cương quyết và quyết tâm chiến đấu của các tướng sĩ4. TỔNG KẾT: a. Nghệ thuật.- Là một áng văn chính luận mẫu mực, áng thiên cổ hùng vănLập luận sắc bénLí lẽ, dẫn chứng xác thực, thuyết phụcGiọng văn hùng trángCâu văn biền ngẫuKết hợp hài hòa giữa yếu tố chính luận và văn chương23Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨb. Ý nghĩaPhản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện qua lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược.Trần Quốc Tuấn 4. Tổng kết.24Văn bản: HỊCH TƯỚNG SĨb. Ý nghĩaPhản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện qua lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược.a. Nghệ thuậtĐây là áng văn chính luận, sự kết hợp lập luận chặt chẽ, sắc bén, lời văn thống thiết, có sức lôi cuốn mạnh.Trần Quốc Tuấn 4. Tổng kết.Khích lệ lòng yêu nước bất khuất, quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lượcKhích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nướcKhích lệ lòng căm thù giặc, nỗi nhục mất nướcKhích lệ lòng tự trọng, liêm sỉ ở mỗi người khi nhận rõ cái sai, thấy rõ cái đúngKhích lệ lòng trung quân ái quốc và lòng ân nghĩa thủy chung của người cùng cảnh ngộPHIẾU BÀI TẬPĐọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi :Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức; nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển ; hoặc vui thú vườn ruộng, hoặc quyến luyến vợ con; hoặc lo làm giàu mà quên việc nước, hoặc ham săn bắn mà quên việc binh; hoặc thích rượu ngon, hoặc mê tiếng hát. Nếu có giặc Mông Thát tràn sang thì cựa gà trống không thể đâm thủng áo giáp của giặc, mẹo cờ bạc không thể dùng làm mưu nhà binh; dẫu rằng ruộng lắm vườn nhiều, tấm thân quý nghìn vàng khôn chuộc, vả lại vợ bìu con díu, việc quân cơ trăm sự ích chi; tiền của tuy nhiều khôn mua được đầu giặc, chó săn tuy khỏe không đuổi được quân thù; chén rượu ngon không thể làm cho giặc say chết, tiếng hát hay không thể làm cho giặc điếc tai. Lúc bấy giờ, ta cùng các ngươi sẽ bị bắt, đau xót biết chừng nào!(Ngữ văn 8, tập hai)Đoạn văn trích từ tác phẩm nào ? Của ai ? Kết thúc tác phẩm có đoạn văn trên, tác giả viết: “cho nên ta viết bài hịch này để các ngươi hiểu rõ bụng ta.” Theo em, “các ngươi” được nhắc tới ở đây là những ai và “hiểu rõ bụng ta” là hiểu điểu gì?Hãy cho biết, theo mục đích nói, câu: “Lúc bấy giờ, ta cùng các ngươi sẽ bị bắt, đau xót biết chừng nào!” thuộc kiểu câu gì và thực hiện hành động nói nào ? Bao trùm toàn bộ đoạn trích là tấm lòng băn khoăn, lo lắng đối với vận mệnh đất nước của tác giả. Hãy viết một đoạn văn khoảng 12 câu theo cách lập luận diễn dịch để làm sáng tỏ nội dung nhận xét đã nêu. Trong đoạn có sử dụng một câu cảm thán. (Gạch chân câu cảm thán)