Giáo án Sinh học Lớp 8 - Chủ đề 6: Trao đổi chất và năng lượng - Năm học 2020-2021

Ngày soạn: 16/12/2020
CHỦ ĐỀ 6: TRAO ĐỔI CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG
(Kèm theo Công văn số 2214/SGDĐT-GDTrH ngày 3/11/2020 của Sở GD&ĐT Bình Định)
Tổng số tiết: 3 từ tiết: 32 đến tiết:34
Giới thiệu chung chủ đề: Tìm hiểu quá trình trao đổi chất ở hai cấp độ. Phân biệt đồng hoá và dị hoá. Hiểu rõ thân nhiệt là gì và các cơ chế điều hoà thân nhiệt.
I. Mục tiêu: 
1. Kiến thức, kĩ năng, thái độ:
* Kiến thức: 
- Phaân bieät ñöôïc söï trao ñoåi chaát giöõa cô theå vaø moâi tröôøng vôùi söï trao ñoåi chaát ôû teá baøo .
- Hieåu roõ moái lieân quan giöõa trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä cô theå vaø trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä teá baøo.
- Hieåu roõ söï chuyeån hoaù vaät chaát vaø naêng löôïng trong teá baøo goàm 2 quaù trình: ñoàng hoaù vaø dò hoaù 
 - Bieát ñöôïc chuyeån hoaù cô baûn laø gì.
 - Thaáy ñöôïc vai troø cuûa heä thaàn kinh vaø heä noäi tieát trong ñieàu hoaø quaù trình chuyeån hoaù vaät chaát vaø naêng löôïng .
- Hieåu ñöôïc khaùi nieäm thaân nhieät vaø cô cheá ñieàu hoaø thaân nhieät .
- Giaûi thích ñöôïc cô sôû khoa hoïc vaø vaän duïng ñöôïc vaøo ñôøi soáng caùc bieän phaùp choáng noùng, laïnh, ñeà phoøng caûm naéng, caûm laïnh.
* Kĩ năng: Rèn kĩ năng
-Tự nghiên cứu thông tin SGK, sách báo, internet. 
 - Hợp tác trong nhóm, chia sẽ lẫn nhau.
 - Töï tin tình baøy yù kieán tröôùc toå nhoùm, lôùp.
 - Vaän duïng lyù thuyeát vaøo thöïc tieãn.
* Thái độ:
- Giaùo duïc yù thöùc giöõ veä sinh, baûo veä söùc khoeû, baûo veä caây xanh , troàng caây xanh taïo boùng maùt ôû tröôøng hoïc vaø khu daân cö
 - Giaùo duïc HS yù thöùc baûo veä nguoàn nöôùc, baûo moâi tröôøng ñaát -> ñaûm baûo cho chaát löôïng cuoäc soáng
2. Định hướng phát triển năng lực học sinh
- Năng lực chung:
+ Nghiên cứu tài liệu học tập (SGK), tìm hiểu thông tin tài tài liệu học tập (Tài liệu trên các sách báo, mạng, sách tham khảo .)
+ Chia sẻ nhóm. Ở lớp phải thuyết trình vấn đề tìm hiểu, tương tác nhóm, tạo tình huống tìm hiểu sâu vấn đề, luyện tập BT. 
+ NL tự học: tự đề ra kế hoạch tự học theo hướng dẫn của GV.
+ NL tự quản lí: 
Quản lí bản thân trong việc tự học, tham gia vào các hoạt động của nhóm, của lớp.
Quản lí nhóm trong lúc thảo luận nhóm.
+ NL hợp tác khi tự học và khi thảo luận nhóm
+ NL giao tiếp: Sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực giao tiếp giữa HS –HS, HS- GV
+ NL sử dụng công nghệ thông tin: khai thác tranh ảnh, thông tin trên sách, báo, mạng internet . Về các vấn đề liên quan đến sức khỏe.
+NL sử dụng ngôn ngữ: trình bày rõ ràng các thông tin thu thập được hoặc báo cáo trước nhóm, trước lớp những vấn đề liên quan đến bệnh có liên quan đến vấn đề tiêu hóa.
+ NL giải quyết vấn đề trong thực tế: 
- NL chuyên biệt: 
+Quan sát: QS điều kiện môi trường sống liên quan đến TĐC và năng lượng.
+ Tìm kiếm mối liên hệ: cơ thể với môi trường.
+ Vận dụng kiến thức vào thực tiễn chăm sóc bản thân, bảo vệ môi trường.
II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:
1.Giáo viên:
- Sô ñoà hình 31.1 vaø 31.2 SGK, 32.1(SGK)
- Phieáu hoïc taäp. (neáu coù theå ñöôïc), máy vi tính.
2. Học sinh: 
- Nghiên cứu bài ở SGK, tài liệu tham khảo.
- Nghiên cứu trên mạng internet các cơ chế điều hoà thân nhiệt.
III. Tiến trình dạy học:
Hoạt động 1. Tình huống xuất phát/khởi động
Mục tiêu hoạt động: Giới thiệu những nội dung của chủ đề: trao đổi chất, chuyển hoá, thân nhiệt.
Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh
Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động
GV nêu vấn đề: Nhiệt được sinh ra do đâu? Vì sao thân nhiệt của chúng ta luôn là 370C?
=>nhờ quá trình trao đổi chất, chuyển hoá vật chất và năng lượng.
Tiếp nhận vấn đề.
Hoạt động 2. Hình thành kiến thức
Mục tiêu hoạt động: Phaân bieät ñöôïc söï trao ñoåi chaát giöõa cô theå vaø moâi tröôøng vôùi söï trao ñoåi chaát ôû teá baøo. Hieåu roõ moái lieân quan giöõa trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä cô theå vaø trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä teá baøo.
Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh
Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động
Nội dung 1: Trao đổi chất
GV: Phân chia nhóm thảo luận
- Nhóm 1: Góc phân tích (đọc tài liệu)
Đọc tài liệu SGK trả lời các câu hỏi: 
- Moâi tröôøng ngoaøi cung caáp cho cô theå nhöõng chaát gì? Cô theå traû laïi moâi tröôøng nhöõng saûn phaåm gì?
- Maùu vaø nöôùc moâ cung caáp nhöõng chất gì cho teá baøo? 
- Hoaït ñoäng soáng cuûa teá baøo ñaõ taïo ra nhöõng saûn phaåm gì?
Nhöõng saûn phaåm ñoù cuûa teá baøo ñoå vaøo nöôùc moâ roài vaøo maùu ñöôïc ñöa tôùi ñaâu?
- Nhóm 2: Góc Quan sát 
Quan sát ảnh động quá trình trao đổi chất ở 2 cấp độ trên máy vi tính =>Neáu giaû söû trao ñoåi chaát ôû moät caáp ñoä nào đó bò ngöøng laïi thì haäu quaû seõ nhö theá naøo?
- Nhóm 3: Góc áp dụng Từ phiếu hỗ trợ kiến thức của giáo viên học sinh vận dụng giải bài tập: Phân biệt trao đổi chất ở 2 cấp độ? Mối quan hệ?
* Dự kiến sản phẩm:
- Các câu trả lời của học sinh
- 
- Bài làm của học sinh.
- Cho các em di chuyển nhóm. Mỗi nhóm cử 2 em sang các nhóm khác theo sơ đồ:
Phân tích Quan sát 
 Áp dụng
- Yêu cầu HS thảo luận trình bày:
+ Trao đổi chất ở cấp độ cơ thể
+ Trao đổi chất ở cấp độ cơ thể
+ Mối quan hệ của trao đổi chất ở 2 cấp độ.
- Gọi đại diện các nhóm lên trình bày kết quả từ bảng của góc (theo thứ tự: góc quan sát, góc phân tích, góc áp dụng).
Phương pháp dạy học:
Dạy học nhóm, dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình
+Trao ñoåi chaát giöõa cô theå vaø moâi tröôøng ngoaøi: moâi tröôøng ngoaøi cung caáp thöùc aên, nöôùc, muoái khoaùng vaø oâxi qua heä tieâu hoaù, heä hoâ haáp, ñoàng thôøi tieáp nhaän chaát baõ , saûn phaåm phaân huyû vaø khí CO2 töø cô theå thaûi ra +Trao ñoåi chaát caáp ñoä teá baøo :
. Caùc chaát dinh döôõng vaø oâxi tieáp nhaän töø maùu vaø nöôùc moâ ñöôïc teá baøo söû duïng cho caùc hoaït ñoäng soáng .
. Caùc saûn phaåm phaân huyû ñöôïc thaûi vaøo moâi tröôøng trong à ñöa tôùi cô quan baøi tieát, coøn khí CO2 ñöôïc ñöa tôùi phoåi à thaûi ra ngoaøi 
* Đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS và chốt kiến thức ghi bảng.
Moái quan heä: trao ñoåi chaát ôû 2 caáp ñoä coù lieân quan maät thieát vôùi nhau, ñaûm baûo cho cô theåtoàn taïi vaø phaùt trieån.
Luyện tập:
- Phaân tích vai troø cuûa trao ñoåi chaát ôû:
+ vaät voâ sinh 
+ sinh vaät
- Trao ñoåi chaát ôû cấp độ teá baøo phuï thuoäc nhö theá naøo với trao ñoåi chaát ở cấp độ cô theå?
- Em cần làm gì để đảm bảo chất lượng cuộc sống của mỗi gia đình?
* Dự kiến sản phẩm:
Vận dụng kiến thức vừa học kết hợp kiến thức thực tế đưa ra ý kiến.
* Đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS 
Nội dung 2: Chuyển hoá
GV: Yeâu caàu HS thaûo luaän nhoùm traû lôøi caùc caâu hoûi sau:
+ Söï chuyeån hoaù vaät chaát vaø naêng löôïng ôû teá baøo goàm nhöõng quaù trình naøo?
+ Naêng löôïng giaûi phoùng ôû teá baøo ñöôïc söû duïng vaøo nhöõng hoaït ñoäng naøo? 
GV: Ñaët vaán ñeà: Cô theå ôû traïng thaùi nghæ ngôi coù tieâu duøng naêng löôïng khoâng? Taïi sao? 
GV: Höôùng daãn HS phaùt hieän: khi nghæ ngôi nhöõng cô quan naøo vaãn hoaït ñoäng?® nhu caàu naêng löôïng. 
GV: Yeâu caàu HS tiếp tục ñoïc thoâng tin.traû lôøi các caâu hoûi:
- Chuyeån hoaù cô baûn laø gì?
-YÙ nghóa cuûa chuyeån hoaù cô baûn.
GV: Boå sung vaø löu yù HS ôû ngöôøi tröôûng thaønh, chuyeån hoaù cô baûn laø 4.2KJ (nghóa laø trong trong 1giôø, 1 kg caân naëng seõ tieâu duøng 4.2KJ )
GV: Söï chuyeån hoaù vaät chaát vaø naêng löôïng chòu söï ñieàu hoaø baèng nhöõng hình thöùc naøo?
Phương pháp dạy học:
Dạy học nhóm, dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình
* Dự kiến sản phẩm:
- Sản phẩm thảo luận nhóm là các câu trả lời của các nhóm
+ Đồng hóa và dị hóa
+ Cung cấp cho các hoạt động sống và duy trì thân nhiệt
+ Có vì khi nghỉ ngơi cần năng lượng cho hô hấp, tuần hoàn, bài tiết
- Là năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống
- Chịu sự điều hòa bởi thần kinh và thể dịch
* Đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS và chốt kiến thức ghi bảng.
+ Ñoàng hoaù laø quaù trình toång hôïp töø caùc chaát ñôn giaûn thaønh caùc chaát phöùc taïp ñaëc tröng cuûa cô theå vaø tích luyõ naêng löôïng .
+ Dò hoaù laø quaù trình phaân giaûi caùc chaát phöùc taïp thaønh caùc saûn phaåm ñôn giaûn vaø giaûi phoùng naêng löôïng .
=>Ñoàng hoaù vaø dò hoaù ñoái laäp, maâu thuaãn nhau, nhöng thoáng nhaát vaø gaén boù chaët cheõ vôùi nhau.
Nội dung 3: Thân nhiệt
GV: Hướng dẫn HS hoàn thành sơ đồ ở phiếu học tập số 1.
GV:Neâu vaán ñeà: Naêng löôïng saûn sinh trong quaù trình dò hoaù ñöôïc cô theå söû duïng nhö theá naøo? Nhieät do dò hoaù giaûi phoùng ñöôïc buø vaøo phaàn ñaõ maát, töùc laø ñieàu hoaø thaân nhieät. Thaân nhieät laø gì ? Cô theå coù nhöõng bieän phaùp naøo ñeå ñieàu hoaø thaân nhieät?
- Nhieät do cô theå hoaït ñoäng sinh ra ñaõ ñi ñaâu vaø ñeå laøm gì?
- Khi lao ñoäng naëng cô theå coù nhöõng phöông thöùc toaû nhieät naøo?
+ Töø nhöõng yù kieán traû lôøi treân, haõy ruùt ra keát luaän veà vai troø cuûa da trong söï ñieàu hoaø thaân nhieät? Phöông phaùp phoøng choáng noùng laïnh?
Liên hệ BVMT: Phương pháp phòng chống nóng lạnh: GD HS ý thức bảo vệ cây xanh, trồng cây tạo bóng má t ở trường học và khu dân cư
Phương pháp dạy học:
Dạy học nhóm, dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình.
* Dự kiến sản phẩm:
- Vận dụng kiến thức đã học làm bài tập.
- Naêng löôïng saûn sinh trong quaù trình dò hoaù ñöôïc cô theå söû duïngđể thực hiện các hoạt động sống và duy trì thân nhiệt. Thân nhiệt là nhiệt độ cơ thể, có các biện pháp điều hòa thân nhiệt như bức xạ nhiệt qua da, tiết mồ hôi, co mạch máu dưới da 
- Đi ra môi trường để điều hòa thân nhiệt
- Toát mồ hôi và qua hơi thở
* Đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS và chốt kiến thức ghi bảng.
1. Thân nhiệt là gì?
- Thaân nhieät laø nhieät ñoä cô theå.
- Thaân nhieät luoân oån ñònh laø 37oC do söï caân baèng giöõa sinh nhieät vaø toaû nhieät.
2. Vai trò của da trong diều hòa thân nhiệt.
.- Khi trôøi noùng, lao ñoäng naëng, mao maïch ôû da giaõn à toaû nhieät taêng tieát moà hoâi.
- Khi trôøi reùt: mao maïch co laïi, cô chaân loâng co® giaûm toûa nhieät, taêng sinh nhieät (run)
3.Vai troø cuûa heä thaàn kinh trong ñieàu hoaø thaân nhieät: 
 - Giöõ vai troø chuû ñaïo trong hoaït ñoäng ñieàu hoaø thaân nhieät
Hoạt động 3. Luyện tập
Mục tiêu hoạt động: Giúp HS khắc sâu kiến thức về chuyển hoá và điều hoà thân nhiệt.
Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh
Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động
+ Phaân bieät trao ñoåi chaát ôû teá baøo vôùi söï chuyeån hoaù vaät chaát vaø naêng löôïng ? Moái quan heä giöõa hai quaù trình?
+ Tæ leä giöõa ñoàng hoaù vaø dò hoaù trong cô theå ôû nhöõng ñoä tuoåi khaùc nhau vaø traïng thaùi khaùc nhau thay ñoåi nhö theá naøo?
- Taïi sao khi töùc giaän maët ñoû, noùng leân? Sôï haõi, maët taùi run ?
+ Vì sao vaøo muøa heø da ngöôøi ta hoàng haøo, coøn muøa ñoâng nhaát laø khi trôøi reùt, da thöôøng taùi hoaëc sôûn gai oác?
+ Khi trôøi noùng, ñoä aåm khoâng khí cao, khoâng thoaùng gioù (oi böùc ) cô theå ta coù nhöõng phaûn öùng gì vaø coù caûm giaùc nhö theá naøo ?
* Dự kiến sản phẩm: 
HS trả lời được một số câu hỏi GV đưa ra.
* Đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS: hiểu và thực hiện các yêu cầu của GV ở mức khá. Một số HS trung bình, yếu chưa có kỹ năng tốt về kiến thức và khả năng trình bày
Hoạt động 3. Vận dụng, tìm tòi mở rộng
Mục tiêu hoạt động: Giúp học sinh khắc sâu kiến thức, vận dụng kiến thức của chủ đề vào giải quyết các tình huống trong thực tế.
Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh
Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động
-Tìm hieåu: Vai troø cuûa heä thaàn kinh trong ñieàu hoaø thaân nhieät ?
- Vieäc xaây nhaø ôû, coâng sôû, caàn löu yù nhöõng yeáu toá naøo ñeå goùp phaàn choáng noùng, choáng laïnh?
+ Troàng caây xanh coù phaûi laø moät bieän phaùp choáng noùng khoâng? Taïi sao?
* Dự kiến sản phẩm: 
+ HS giải quyết tình huống chưa triệt để, còn dài dòng. 
* Dự kiến đánh giá kết quả hoạt động: 
- HS đánh giá HS.
- GV đánh giá HS: Hiểu và thực hiện các yêu cầu của GV ở mức khá.
IV. Câu hỏi/Bài tập kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh
1. Bảng mô tả ma trận kiểm tra, đánh giá theo các mức độ nhận thức
Các nội dung
Nhận biết
Thông hiểu
Vận dụng
Vận dụng cao
Nội dung 1
Phaân bieät söï trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä cô theå ä vaø trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä teá baøo . Neâu moái quan heä 
veà söï trao ñoåi chaát ôû hai caáp ñoä naøy?
Nội dung 2
- Vì sao noùi: Ñoàng hoaù vaø dò hoaù laø 2 maët ñoái laäp nhöng thoáng nhaát?
Nội dung 3
Thaân nhieät laø gì
Taïi sao thaân nhieät luoân oån ñònh? Em ñaõ coù hình thöùc reøn luyeän naøo ñeå taêng söùc chòu ñöïng cuûa cô theå ? Giaûi thích caâu “muøa noùng choáng khaùt, trôøi maùt thì choáng ñoùi
Taïi sao khi soát nhieät ñoä taêng vaø khoâng taêng quaù 42oC ?
2. Câu hỏi/Bài tập 
1. Thaân nhieät laø gì? Taïi sao thaân nhieät luoân oån ñònh?
2. Trình baøy cô cheá ñieàu hoøa thaân nhieät khi trôøi noùng laïnh?
 3. Mức độ thông hiểu:
 4. Vì sao noùi: Ñoàng hoaù vaø dò hoaù laø 2 maët ñoái laäp nhöng thoáng nhaát?
 5. Phaân bieät söï trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä cô theå ä vaø trao ñoåi chaát ôû caáp ñoä teá baøo . Neâu moái quan heä 
veà söï trao ñoåi chaát ôû hai caáp ñoä naøy?
6. Mức độ vận dụng:
7. Em ñaõ coù hình thöùc reøn luyeän naøo ñeå taêng söùc chòu ñöïng cuûa cô theå ?
8. Giaûi thích caâu “muøa noùng choáng khaùt, trôøi maùt thì choáng ñoùi”?
9. Taïi sao muøa reùt caøng ñoùi, caøng thaáy reùt?
10. Mức độ vận dụng cao:
 11. Taïi sao khi soát nhieät ñoä taêng vaø khoâng taêng quaù 42oC ?
V. Phụ lục:
Phiếu học tập số 1:
CO2vaø saûn phaåm thaûi
Maøng ruoät Maùu , baïch huyeát TEÁ BAØO
Gluxit men glucozô glucozô 
tieâu hoaù 
Toång chaát: protein, lipit,
gluxit ñaëc tröng cô theå ngöôøi
ProteinO2
men axit amin axit amin 
Phaân giaûi caùcchaát
tieâu hoaù 
Năng lượng
Lipit men glixeârin Lipit 
tieâu hoaù vaø axit beùo 
Axit nucleic men Nuceâoâtit Nuceâoâtit
 tieâu hoaù 
Nöôùc vaø Nöôùc, 
Muoái khoaùng Muoái khoaùng
Vitamin Vitamin