Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 9, Bài 3: Tập làm văn Xây dựng đoạn văn trong văn bản

TiÕt 9X©y dùng ®o¹n vĂn trong van b¶n1. Cho v¨n b¶n sau : Ng« tÊt tè vµ t¸c phÈm “t¾t ®Ìn” Ng« TÊt Tè (1893- 1954) quª ë lµng Léc Hµ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, ngo¹i thµnh Hµ Néi); xuÊt th©n lµ mét nhµ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lµ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ; mét nhµ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bµi b¸o mang khuynh hư­íng d©n chñ tiÕn bé vµ giµu tÝnh chiÕn ®Êu; mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n tr­íc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhµ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®­îc Nhµ n­íc truy tÆng Gi¶I th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh cña «ng: c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940); c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lµng (1940),.. 	T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. Qua vô thuÕ ë mét lµng quª, nhµ v¨n ®· dùng lªn mét bøc tranh x· héi cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u s¾c vÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®ư­¬ng thêi. T¾t ®Ìn ®· lµm næi bËt mèi xung ®ét giai cÊp hÕt søc gay g¾t gi÷a bän thèng trÞ vµ ng­êi n«ng d©n lao ®éng trong x· héi Êy. Trong t¸c phÈm, nhµ v¨n ®· ph¬I trÇn bé mÆt tµn ¸c, xÊu xa cña bän phong kiÕn thèng trÞ ë n«ng th«n, tõ bän ®Þa chñ keo kiÖt, ®éc ¸c, bän hµo lÝ tham lam hèng h¸ch, bän quan l¹i d©m « bØ æi ®Õn bän tay sai hung h·n, ®Óu c¸ng. Chóng mçi tªn mçi vÎ như­ng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã tÝnh ng­êi. §Æc biÖt, qua nh©n vËt chÞ Dậu, t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng h×nh t­ưîng mét ng­ưêi phô n÷ n«ng d©n sèng trong hoµn c¶nh tèi t¨m cùc khæ như­ng cã phÈm chÊt cao ®Ñp. Tµi n¨ng tiÓu thuyÕt cña Ng« TÊt Tè ®ư­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc kh¾c ho¹ næi bËt c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cho c¸c h¹ng ng­êi kh¸c nhau ë n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu ch©n thùc, sinh ®éng.? V¨n b¶n trªn gåm mÊy ý? Mçi ý ®­îc viÕt thµnh mÊy ®o¹n v¨n ?I.ThÕ nµo lµ ®o¹n v¨n.a. VÝ dôV¨n b¶n: Ng« TÊt tè vµ t¸c phÈm “T¾t ®Ìn”V¨n b¶n gåm hai ý, ®­îc viÕt thµnh hai ®o¹n + §1: Cuéc ®êi, sù nghiÖp cña Ng« TÊt Tè + §2: Gi¸ trÞ n«i dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm “T¾t ®Ìn” 1. Cho v¨n b¶n sau : Ng« tÊt tè vµ t¸c phÈm “t¾t ®Ìn” Ng« TÊt Tè (1893- 1954) quª ë lµng Léc Hµ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, ngo¹i thµnh Hµ Néi); xuÊt th©n lµ mét nhµ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lµ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ; mét nhµ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bµi b¸o mang khuynh hư­íng d©n chñ tiÕn bé vµ giµu tÝnh chiÕn ®Êu; mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n tưr­íc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhµ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®­îc Nhµ n­ưíc truy tÆng Gi¶I th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh cña «ng: c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940); c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lµng (1940),.. 	T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. Qua vô thuÕ ë mét lµng quª, nhµ v¨n ®· dùng lªn mét bøc tranh x· héi cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u s¾c vÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®ư­¬ng thêi. T¾t ®Ìn ®· lµm næi bËt mèi xung ®ét giai cÊp hÕt søc gay g¾t gi÷a bän thèng trÞ vµ ngư­êi n«ng d©n lao ®éng trong x· héi Êy. Trong t¸c phÈm, nhµ v¨n ®· ph¬I trÇn bé mÆt tµn ¸c, xÊu xa cña bän phong kiÕn thèng trÞ ë n«ng th«n, tõ bän ®Þa chñ keo kiÖt, ®éc ¸c, bän hµo lÝ tham lam hèng h¸ch, bän quan l¹i d©m « bØ æi ®Õn bän tay sai hung h·n, ®Óu c¸ng. Chóng mçi tªn mçi vÎ như­ng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã tÝnh ngư­êi. §Æc biÖt, qua nh©n vËt chÞ Dậu, t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng h×nh t­ưîng mét ng­ưêi phô n÷ n«ng d©n sèng trong hoµn c¶nh tèi t¨m cùc khæ như­ng cã phÈm chÊt cao ®Ñp. Tµi n¨ng tiÓu thuyÕt cña Ng« TÊt Tè ®ư­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc kh¾c ho¹ næi bËt c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cho c¸c h¹ng ngư­êi kh¸c nhau ë n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu ch©n thùc, sinh ®éng.? Em thư­êng dùa vµo dÊu hiÖu nµo ®Ó nhËn biÕt ®o¹n v¨n?V¨n b¶n: Ng« TÊt tè vµ t¸c phÈm “T¾t ®Ìn”V¨n b¶n gåm hai ý, ®ư­îc viÕt thµnh hai ®o¹n + §1: Cuéc ®êi, sù nghiÖp cña Ng« TÊt Tè + §2: Gi¸ trÞ n«i dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm “T¾t ®Ìn” - Dấu hiệu: Bắt đầu từ chỗ viết hoa lùi đâu dòng , kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng.- Vai trß :§o¹n v¨n lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp t¹o nªn v¨n b¶n - H×nh thøc : B¾t ®Çu tõ chç viÕt hoa lïi vµo ®Çu dßng, kÕt thóc b»ng dÊu chÊm xuèng dßng. - CÊu t¹o : §o¹n v¨n do nhiÒu c©u t¹o nªn.- Néi dung : §o¹n v¨n biÓu ®¹t mét ý hoµn chØnh .* Ghi nhí 1 (SGK tr. 36)II. Tõ ng÷ vµ c©u trong ®o¹n v¨n.1. Tõ ng÷ chñ ®Ò vµ c©u chñ ®Ò của đoạn văn* VÝ dô:V¨n b¶n: Ng« TÊt tè vµ t¸c phÈm “T¾t ®Ìn” Ng« TÊt Tè (1893- 1954) quª ë lµng Léc Hµ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, ngo¹i thµnh Hµ Néi); xuÊt th©n lµ mét nhµ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lµ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ; mét nhµ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bµi b¸o mang khuynh hư­íng d©n chñ tiÕn bé vµ giµu tÝnh chiÕn ®Êu; mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n trư­íc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhµ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®ưîc Nhµ n­íc truy tÆng Gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh cña «ng: c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940); c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lµng (1940),..? T×m tõ ng÷ cã t¸c dông duy tr× ®èi t­îng trong ®o¹n v¨n ( tõ ng÷ chñ ®Ò )?- Tõ ng÷ chñ ®Ò : Ng« TÊt Tè; «ng; nhµ nho; nhµ b¸o; häc gi¶.1. Tõ ng÷ chñ ®Ò vµ c©u chñ ®Ò của đoạn văn* VÝ dô: V¨n b¶n: Ng« TÊt tè vµ t¸c phÈm “T¾t ®Ìn”a.Tõ ng÷ chñ ®Ò : Ng« TÊt Tè; «ng; nhµ nho; nhµ b¸o; häc gi¶, nhà văn> Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ được dùng làm đề mục hoặc các từ ngữ được lặp lại nhiều lần nhằm duy trì đối tượng được biểu đạt. T×m c©u nªu ý kh¸i qu¸t cña ®o¹n( c©u chñ ®Ò )? T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. Qua vô thuÕ ë mét lµng quª, nhµ v¨n ®· dùng lªn mét bøc tranh x· héi cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u s¾c vÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®ư­¬ng thêi. T¾t ®Ìn ®· lµm næi bËt mèi xung ®ét giai cÊp hÕt søc gay g¾t gi÷a bän thèng trÞ vµ ng­ưêi n«ng d©n lao ®éng trong x· héi Êy. Trong t¸c phÈm, nhµ v¨n ®· ph¬i trÇn bé mÆt tµn ¸c, xÊu xa cña bän phong kiÕn thèng trÞ ë n«ng th«n, tõ bän ®Þa chñ keo kiÖt, ®éc ¸c, bän hµo lÝ tham lam hèng h¸ch, bän quan l¹i d©m « bØ æi ®Õn bän tay sai hung h·n, ®Óu c¸ng. Chóng mçi tªn mçi vÎ như­ng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã tÝnh ng­ưêi. §Æc biÖt, qua nh©n vËt chÞ Dậu, t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng h×nh tư­îng mét ngư­êi phô n÷ n«ng d©n sèng trong hoµn c¶nh tèi t¨m cùc khæ như­ng cã phÈm chÊt cao ®Ñp. Tµi n¨ng tiÓu thuyÕt cña Ng« TÊt Tè ®­ưîc thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc kh¾c ho¹ næi bËt c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cho c¸c h¹ng ngư­êi kh¸c nhau ë n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu ch©n thùc, sinh ®éng.T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè Em h·y cho biÕt vÞ trÝ vµ cÊu t¹o cña c©u chñ ®Ò trong ®o¹n v¨n?b. C©u chñ ®Ò- C©u chñ ®Ò: T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè + VÞ trÝ : ®Çu ®o¹n (cuối đoạn) + CÊu t¹o: thường gåm hai thµnh phÇn ( chñ ng÷ - vÞ ng÷ )+ Nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn.§o¹n v¨n 1§o¹n 1 cã c©u chñ ®Ò kh«ng ? yÕu tè nµo duy tr× ®èi t­îng trong ®o¹nv¨n ? Mèi quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c c©utrong ®o¹n v¨n nh­ thÕ nµo?* §o¹n 1 : - Kh«ng cã c©u chñ ®Ò - YÕu tè duy tr× ®èi t­ưîng : Ng« TÊt Tè. - C¸c c©u cã quan hÖ ®éc lËp. - Néi dung triÓn khai theo tr×nh tù : Quª hư­¬ng- gia ®i×nh- con ng­ưêi- nghÒ nghiÖp- t¸c phÈm -> C¸c c©u cã quan hÖ ngang b»ng, b×nh ®¼ng víi nhau - Song hµnh Đv song hành ; câu 1+ câu 2 + câu 3 + 2. C¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n Ng« TÊt Tè (1893- 1954) quª ë lµng Léc Hµ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, ngo¹i thµnh Hµ Néi); xuÊt th©n lµ mét nhµ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lµ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ; mét nhµ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bµi b¸o mang khuynh hư­íng d©n chñ tiÕn bé vµ giµu tÝnh chiÕn ®Êu; mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n trư­íc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhµ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®ưîc Nhµ nư­íc truy tÆng Gi¶i thư­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh cña «ng: c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940); c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lµng (1940),..§o¹n v¨n 2? C©u chñ ®Ò cña ®o¹n 2 ®­ưîc ®Æt ë vÞ trÝ nµo ? ý cña ®o¹n v¨n ®­îc tr×nh bµy theo tr×nh tù nµo? * §o¹n 2 : - C©u chñ ®Ò : §Æt ë ®Çu ®o¹n - C©u ®Çu mang néi dung kh¸i qu¸t. - Néi dung triÓn khai theo tr×nh tù: Néi dung- nghÖ thuËt -> C©u ®Çu mang néi dung kh¸i qu¸t – DiÔn dÞch2. C¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n T¾t ®Ìn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. Qua vô thuÕ ë mét lµng quª, nhµ v¨n ®· dùng lªn mét bøc tranh x· héi cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u s¾c vÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®ư­¬ng thêi. T¾t ®Ìn ®· lµm næi bËt mèi xung ®ét giai cÊp hÕt søc gay g¾t gi÷a bän thèng trÞ vµ ng­ưêi n«ng d©n lao ®éng trong x· héi Êy. Trong t¸c phÈm, nhµ v¨n ®· ph¬i trÇn bé mÆt tµn ¸c, xÊu xa cña bän phong kiÕn thèng trÞ ë n«ng th«n, tõ bän ®Þa chñ keo kiÖt, ®éc ¸c, bän hµo lÝ tham lam hèng h¸ch, bän quan l¹i d©m « bØ æi ®Õn bän tay sai hung h·n, ®Óu c¸ng. Chóng mçi tªn mçi vÎ như­ng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã tÝnh ng­ưêi. §Æc biÖt, qua nh©n vËt chÞ Dậu, t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng h×nh tư­îng mét ngư­êi phô n÷ n«ng d©n sèng trong hoµn c¶nh tèi t¨m cùc khæ như­ng cã phÈm chÊt cao ®Ñp. Tµi n¨ng tiÓu thuyÕt cña Ng« TÊt Tè ®­ưîc thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc kh¾c ho¹ næi bËt c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cho c¸c h¹ng ngư­êi kh¸c nhau ë n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu ch©n thùc, sinh ®éng.C©u 1c©u 2C©u 3C©u 4(C©u chñ ®Ò)C¸c c©u mang ý cô thÓ, chi tiÕt.§o¹n v¨n 3? §o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò kh«ng? NÕu cã th× nã ë vÞ trÝ nµo? Néi dung cña ®o¹n v¨n tr×nh bµy theo tr×nh tù nµo ?* §o¹n 3 : - C©u chñ ®Ò : §Æt ë cuèi ®o¹n. - C©u cuèi mang néi dung kh¸i qu¸t - Néi dung triÓn khai theo tr×nh tù : C¸c ý cô thÓ - kÕt luËn -> C©u cuèi mang néi dung kh¸i qu¸t – Quy n¹p.2. C¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n	Các tế bào của lá cây có chứa nhiều lục lạp . Trong các lục lạp này có chứa một chất gọi là diệp lục, tức là chất xanh của lá. Sở dĩ diệp lục có màu xanh lục vì nó hút các tia sang có màu khác, nhất là màu đỏ và mau lam, nhưng không thu nhận màu xanh lục mà lại phản chiếu màu này và do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. Như vậy, lá cây có màu xanh là do chất diệp lục chứa trong thành phần tế bào.C©u 1C©u 2C©u 3C©u cuèi(C©u chñ ®Ò)C¸c c©u mang ý cô thÓ, chi tiÕt.2. C¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n:§o¹n song hµnh: (C¸c c©u b×nh ®¼ng nhau vÒ mÆt ý nghÜa, cïng tËp trung thÓ hiÖn mét chñ ®Ò).- §o¹n diÔn dÞch.- §o¹n qui n¹p.c©u 1C©u 2C©u 3C©u 1c©u 2C©u 3C©u 4(C©u chñ ®Ò)C¸c c©u mang ý cô thÓ, chi tiÕt.C©u 1C©u 2C©u 3C©u cuèi(Câu chủ đề)C¸c c©u mang ý cô thÓ, chi tiÕt.b. kết luận §o¹n v¨n th­êng do nhiÒu c©u v¨n t¹o thµnh. C¸c c©u trong ®o¹n cã nhiÖm vô triÓn khai vµ lµm s¸ng tá chñ ®Ò cña ®o¹n b»ng c¸c phÐp: diÔn dÞch, qui n¹p, song hµnh..LuyÖn tËpLuyÖn tËpBµi tËp 1V¨n b¶n: Ai nhÇm 1V¨n b¶n cã thÓ chia lµm mÊy ý? 2Mçi ý ®­îc diÕn ®¹t thµnh mÊy ®o¹n?§¸p ¸n:- V¨n b¶n cã 2 ý , 2®o¹n+ Đoạn1: Sù l­êi biÕng ngu dèt cña thÇy ®å.+ Đoạn 2: Th¸i ®é ngoan cè.Bài tËp 2: H·y ph©n tÝch c¸ch tr×nh bµy néi dung trong ®o¹n v¨n? aDiÔn dÞch ( c©u 1 : c©u chñ ®Ò ) bSong hµnh (kh«ng cã c©u chñ ®Ò) cSong hµnh (kh«ng cã c©u chñ ®Ò) Bµi tËp më réngBµi tËp 1Cho ®o¹n v¨n sau: Trong hoµn c¶nh “tr¨m d©u ®æ ®Çu t»m”, ta cµng thÊy chÞ DËu thËt lµ mét ng­êi phô n÷ ®¶m ®ang, th¸o v¸t. Mét m×nh chÞ ph¶i gi¶i quyÕt mäi khã kh¨n ®ét xuÊt cña gia ®×nh, ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng thÕ lùc tµn b¹o: quan l¹i, c­êng hµo, ®Þa chñ vµ tay sai cña chóng. ChÞ cã khãc lãc, cã kªu trêi nh­ng chÞ kh«ng nh¾m m¾t khoanh tay mµ tÝch cùc t×m c¸ch cøu ®­îc chång ra khái c¬n ho¹n n¹n. H×nh ¶nh chÞ DËu hiÖn lªn v÷ng ch·i nh­ mét chç dùa ch¾c ch¾n cña c¶ gia ®×nh.(Theo NguyÔn §¨ng M¹nh) Cã b¹n cho r»ng ®o¹n v¨n trªn ®­îc kÕt cÊu theo kiÓu diÔn dÞch. L¹i cã b¹n cho r»ng, ®o¹n v¨n ®­îc kÕt cÊu theo kiÓu qui n¹p? ý kiÕn cña em thÕ nµo? Bµi tËp vÒ nhµHäc bµi.Lµm bµi tËp 2c, 3, 4.Từ tượng hình, từ tượng thanh.