Giáo án Lịch sử Lớp 8 - Tiết 18, Bài 10: Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đến đầu thế XX - Trường Trung học Cơ sở Nam Ninh

Tuần	9 	 	 Ngày soạn: 
Tiết	18	 Ngày dạy: 
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức
Giúp học sinh nắm: Tình hình Trung Quốc trước âm mưu xâm lược của các nước đế quốc. Một số phong trào tiêu biểu từ giữa thế kỉ XIX đến cuộc cách mạng Tân Hợi (1911): Cuộc vận động Duy Tân, phong trào Nghĩa Hòa Đoàn, Tôn Trung Sơn và cách mạng Tân Hợi. 
2. Kĩ năng
Bước đầu nhận xét, đánh giá trách nhiệm của triều đình Phong kiến Mãn Thanh trong việc để Trung Quốc rơi vào tay các nước đế quốc. Biết đọc và sử dụng bản đồ để trình bày các sự kiện tiêu biểu.
3. Phẩm chất, năng lực cần đạt 
- Phẩm chất: Trung thực, trách nhiệm, yêu nước.
- Năng lực: Tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY VÀ HỌC
Hoạt động trợ giúp của giáo viên 
Hoạt động của học sinh 
A. Khởi động 
Trung Quốc là một đất nước rộng lớn, đông dân (chiếm ¼ diện tích Châu Á,1/5 dân số thế giới). Cuối thế kỉ XIX, Trung Quốc đã bị các nước tư bản Phương Tây xâu xé, xâm lược. Tại sao như vậy? Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Trung Quốc đã diễn ra như thế nào? Để trả lời những câu hỏi trên chúng ta cùng tìm hiểu nội dung bài học này.
I. Trung Quốc bị các nước Đế Quốc chia xẻ 
- Tìm hiểu những nét chính về quá trình phân chia, xâu xé Trung Quốc của các nước đế quốc từ giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
- GV sử dụng lược đồ giới thiệu về Trung Quốc về vị trí địa lí, là nước đông dân, có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú → Trung Quốc sớm trở thành mục tiêu xâm lược của các nước đế quốc.
? Trước tình hình đó các nước tư bản đã có âm mưu gì ?
? Tại sao gọi là: “chiến tranh thuốc phiện”. Kết quả?
- Trung Quốc xoay quanh vấn đề về thuốc phiện. Thực dân Anh vịn cớ chính quyền Mãn Thanh đã cấm nhập và buôn bán thuốc phiện và đốt nhiều thùng thuốc phiện mà không bồi thường. Thực chất đấy là cuộc chiến tranh xâm lược nhằm mục đích cướp đoạt và nô dịch toàn bộ Trung Quốc.
? Vì sao gọi là nước nửa thuộc địa ?
- Là nước có nền chính trị độc lập nhưng trên thực tế nền kinh tế và nền chính trị bị phụ thuộc bởi 1 hay nhiều đế quốc.
- Cho HS quan sát Hình 42/SGK và nhận xét về việc các nước đế quốc xâu xé Trung Quốc.
- Cho HS thảo luận theo bàn:
? Vì sao các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc ?
- Trung Quốc là quốc gia rộng lớn, giàu tài nguyên, đông dân, có nền văn hóa phát triển, chính quyền phong kiến suy yếu thối nát.
- Tích hợp môi trường: Do những chính sách xâm lược, thống trị của các nước đế quốc, việc vơ vét tài nguyên, ở các nước thuộc địa như chính sách vơ vét cạn kiệt tài nguyên gây chiến tranh thuốc phiện, điều này tác động nhiều đến môi trường sống của nhân dân.
? Vì sao nhiều nước lại xâu xé Trung Quốc như vậy?
- Là một nước rộng, đông dân, có lịch sử lâu dài một nước không thể xâu xé được.
- Liên hệ thuộc địa ở Việt Nam.
- Xác định trên lược đồ các vùng của Trung Quốc bị các nước đế quốc xâm chiếm Trung Quốc.
 GV chốt lại: 
- Trung Quốc là quốc gia rộng lớn, đông dân, có nhiều tài nguyên khoáng sản 
- Cuối thế kỉ XIX, triều đình Mãn Thanh suy yếu à Trung Quốc bị các nước đế quốc xâu xé và trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến.
II. Phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
- Biết được nét chính: nêu tên phong trào, thời gian, người lãnh đạo.
? Nguyên nhân nào dẫn đến phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX 
- Sự xâu xé của bọn đế quốc và sự hèn nhát của triều đình Mãn Thanh 
? Nguyên nhân thất bại của các phong trào 
- Thiếu sự lãnh đạo, thiếu vũ khí, do sự cấu kết của triều đình với đế quốc.
? Ý nghĩa của các phong trào?
- Cổ vũ phong trào đấu tranh chống đế quốc và phong kiến.
- Hướng dẫn HS lập niên biểu như sau:
Tên phong trào
Thời gian
Người lãnh đạo
Kết quả 
 GV chốt lại
Tên phong trào
Thời gian
Người lãnh đạo
Kết quả 
Nông dân Thái bình Thiên Quốc
1851-1864
Hồng Tú Toàn
Thất bại
Cải cách Duy Tân
1898
Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu
Thất bại
Nghĩa Hòa Đoàn
Cuối TK XIX- đầu TK XX
Nông dân
Thất bại
III. Cách mạng Tân Hợi 1911
- Tìm hiểu đôi nét về Tôn Trung Sơn, học thuyết Tam dân.
- Giới thiệu sự ra đời và lớn mạnh của giai cấp tư sản Trung Quốc thế kỉ XIX - XX dẫn đến đòi hỏi phải có 1 chính đảng bảo vệ quyền lợi cho giai cấp tư sản.
- Quan sát hình 44 (SGK), tìm hiểu nét chính về cuộc đời và hoạt động của Tôn Trung Sơn.
? Tôn Trung Sơn là ai? Ông có vai trò gì đối với sự ra đời của Trung Quốc Đồng Minh hội.
- Tôn Trung Sơn (1866-1925), tên thật Tôn Văn, xuât thân từ 1 gia đình nông dân, đi nhiều nước trên thế giới, tiếp thu tư tưởng dân chủ tư sản tiến bộ lúc bấy giờ.
- Có vai trò quyết định thành lập Trung Quốc Đồng Minh hội 1905 đề cao chủ nghĩa Tam dân: “Dân tộc độc lập, Dân quyền tự do, Dân sinh hạnh phúc”. Đây là chính đảng đại diện cho giai cấp tư sản Trung Quốc.
? Mục đích của việc thành lập Đồng Minh hội của Tôn Trung Sơn là gì ?
- Đánh đổ triều đình Mãn Thanh, khôi phục Trung Quốc.
- Trình bày được nguyên nhân, diễn biến, ý nghĩa của Cách mạng Tân Hợi
? Theo em nguyên nhân nào dẫn đến cuộc cách mạng Tân Hợi bùng nổ ?
- Chính quyền Mãn Thanh ra sắc lệnh ‘‘Quốc hữu hóa đường sắt’’, thực chất là trao quyền kinh doanh đường sắt cho các nước đế quốc, bán rẻ quyền lợi dân tộc → đã châm ngòi cho Cách mạng.
- Sử dụng lược đồ hình 45/SGK trình bày diễn biễn Cách mạng Tân Hợi.
? Cách mạng Trung Quốc đã bùng nổ như thế nào ?
- CM bùng nổ và giành thắng lợi ở Vũ Xương, sau đó lan rộng ra các tỉnh miền Nam và miền Trung của Trung Quốc
? Chính phủ lâm thời được thành lập ?
? Vì sao Viên Thế Khải được làm tổng thống.
- Tôn Trung Sơn đã mắc sai lầm là thương lượng với Viên Thế Khải (quan đại thần của nhà Thanh), nhường cho ông làm tổng thống.
? Vì sao cách mạng Tân Hợi chấm dứt ?
- Giai cấp tư sản (lãnh đạo cuộc khởi nghĩa) sợ phong trào đấu tranh của quần chúng → thương lượng với triều đình Mãn Thanh.
? Nêu kết quả và ý nghĩa của cuộc cách mạng Tân Hợi ?
- Là cuộc cách mạng dân chủ tư sản, đã lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế Mãn Thanh, thành lập Trung Hoa Dân quốc.
Thảo luận: Nêu tính chất, ý nghĩa của cách mạng Tân Hợi ?
- Cách mạng Tân Hợi là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản, đã lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế Mãn Thanh, thành lập Trung Hoa Dân quốc, tạo điều kiện cho nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Trung Quốc phát triển.
- Cách mạng Tân Hợi có ảnh hưởng lớn đến phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á, trong đó có Việt Nam 
? Cuộc cách mạng Tân Hợi có hạn chế gì ?
- Hạn chế: Không nêu vấn đề đánh đuổi đế quốc; Không tích cực chống phong kiến đến cùng; Không giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
 GV chốt lại:
- Tôn Trung Sơn (1866 - 1925), Ông thành lập Trung Quốc Đồng Minh Hội (Đảng của tư sản) và đề ra học thuyết Tam dân.
* Cách mạng Tân Hợi:
- Nguyên nhân: Triều đình ra sắc lệnh “Quốc hữu hóa đường sắt” thực chất là trao quyền kinh doanh cho đế quốc, bán rẻ quyền lợi dân tộc.
- Diễn biến:
+ Ngày 10/10/1911, khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi ở Vũ Xương và lan ra cả nướcà chế độ phong kiến bị lật đổ.
+ Ngày 29/12/1911, Trung Hoa Dân Quốc được thành lập, bầu Tôn Trung Sơn làm Tổng thống.
+ Tháng 2/1912, Tôn Trung Sơn nhường Viên Thế Khải (quan đại thần nhà Thanh) lên thay. Cách mạng Tân Hợi chấm dứt.
- Ý nghĩa:
+ Lật đổ phong kiến, tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
+ Ảnh hưởng lớn đối với phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á.
- Hạn chế: Không nêu vấn đề đánh đuổi đế quốc, không chống phong kiến đến cùng, không giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
C. Luyện tập 
- Học sinh làm bài tập trắc nghiệm:
Câu 1: Những nguyên nhân đưa đến sự thất bại của phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX – XX là:
A. Sự cấu kết giữa triều đình Mãn Thanh với các nước đế quốc.
B. Các phong trào chưa có sự liên kết, diễn ra lẻ tẻ.
C. Thiếu một giai cấp lãnh đạo tiên tiến, một đường lối cách mạng đúng đắn.
D. Cả 3 nguyên nhân trên.
Câu 2. Điểm nào sau đây là cơ bản nhất chứng tỏ Cách mạng Tân Hợi (1911) là một cuộc cách mạng tư sản không triệt để:
A. Không nêu vấn đề đánh đổ đế quốc và không tích cực chống phong kiến.
B. Chưa đụng chạm đến giai cấp địa chủ phong kiến.
C. Không giải quyết được vấn đề ruộng đất cho nông dân.
D. Không giải quyết được vấn đề mâu thuẫn của một xã hội nửa thuộc địa nửa phong kiến.
Câu 3. Nguyên nhân nào dưới đây khiến các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc?
A. Trung Quốc là nước lớn, đông dân, giàu tài nguyên. 
B. Chế độ phong kiến mục nát. 
C. Có nền văn hóa lâu đời và phát triển rực rỡ. 
D. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản phương Tây và yêu cầu về thị trường thuộc địa. 
Câu 4. Tại sao không phải một nước mà nhiều nước đế quốc cùng xâu xé, xâm lược Trung Quốc?
A. Vì triều đình phong kiến Mãn Thanh còn rất mạnh.
B. Vì Trung Quốc đất rộng, người đông.
C. Vì phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc chống phong kiến mạnh.
D. Vì triều đình phong kiến không chấp nhận con đường thỏa hiệp.
Câu 5. Mở đầu quá trình xâm lược Trung Quốc thực dân Anh đã làm gì?
A. Khuất phục triều đình Mãn Thanh.
B. Cấu kết với các đế quốc khác để xâu xé Trung Quốc,
C. Tiến hành cuộc chiến tranh thuốc phiện.
D. Tiến hành chiến tranh với nước đế quốc Âu, Mĩ, Nhật Bản.
D. Vận dụng - mở rộng 
1. Vận dụng 
Câu 1: Vì sao các phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX lần lượt thất bại?
- Các phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX lần lượt thất bại là do:
+ Triều đình Mãn Thanh suy yếu, cấu kết với đế quốc.
+ Thiếu vũ khí chiến đấu.
+ Chưa có sự lãnh đạo của một tổ chức chính trị vững mạnh, thực lực và thế lực của giai cấp Tư sản còn quá yếu.
+ Các nước đế quốc đang phát triển mạnh.
Câu 2: Vì sao các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc?
- Các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc vì:
+ Chủ nghĩa tư bản chuyển sang Chủ nghĩa đế quốc đòi hỏi ngày càng lớn về thị trường và nguyên liệu.
- Trung Quốc là một nước lớn, đông dân, giàu tài nguyên và đang nằm dưới chế độ phong kiến mục nát. Do đó các nước đế quốc tranh nhau xâm chiếm Trung Quốc.
2. Mở rộng 
Câu 1: Hãy đọc và nêu nhận xét của em về Hiệp ước Nam Kinh được kí kết ngày 29/8/1842 giữa triều đình nhà Thanh và thực dân Anh sau chiến tranh thuốc phiện:
- Trung Quốc phải mở 5 cửa biển cho tự do thông thương là Quảng Châu, Phúc Châu, Ninh Ba, Hạ Môn, Thượng Hải.
- Trung Quốc cắt Hương Cảng cho Anh.
- Bồi thường cho Anh 21 000 000 bảng.
- Thuế nhập khẩu, xuất khẩu của Anh phải do hai bên bàn bạc.
- Anh được hưởng quyền lãnh sự tài phán ở Trung Quốc.
* Nhận xét:
- Hiệp ước Nam Kinh là hiệp ước bất bình đẳng đầu tiên mà chính quyền phong kiến Mãn Thanh kí kết với các nước Đế quốc.
- Các điều khoản trong hiệp ước Nam Kinh đã xâm phạm nghiêm trọng đến lãnh thổ, chủ quyền và quyền lợi của dân tộc Trung Quốc.
- Việc kí kết hiệp ước Nam Kinh được coi là bước mở đầu cho quá trình thỏa hiệp với đế quốc xâm lược của triều đình Mãn Thanh; đồng thời, gây sự bất bình sâu sắc trong nhân dân Trung Quốc.
- Tìm hiểu về nhà Mãn Thanh cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
* Chuẩn bị tiết sau:
- Tìm hiểu về các nước Đông Nam Á
- Chính sách thống trị của thực dân phương Tây đối với các nước Đông Nam Á
- Phong trào đấu tranh của nhân dân các nước Đông Nam Á.
- Học sinh lắng nghe, ghi chép đầu bài.
- Học sinh làm việc theo nhóm, các nhóm báo cáo và nhận xét bổ sung lẫn nhau, tự ghi chép nội dung.
- Học sinh làm việc theo nhóm, các nhóm báo cáo và nhận xét bổ sung lẫn nhau, tự ghi chép nội dung.
- Học sinh làm việc theo nhóm, các nhóm báo cáo và nhận xét bổ sung lẫn nhau, tự ghi chép nội dung.
- Làm việc cá nhân, trả lời nhanh câu hỏi.
- Làm bài tập theo hướng dẫn của thầy cô.
- Học sinh về nhà làm, tiết sau báo cảo sản phẩm.