Giáo án Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 60+61, Bài 21: Văn bản: Chiếu dời đô (Lý Công Uẩn)

Ngày soạn: 
Ngày giảng: 
Bài 21. Tiết 60, 61 - CHIẾU DỜI ĐÔ 
(Thiên đô chiếu )
 (Lý Công Uẩn) 
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: HiÓu s¬ l­îc vÒ thÓ chiÕu: thÓ v¨n chÝnh luËn trung ®¹i, cã chøc n¨ng ban bè mÖnh lÖnh cña nhµ vua. Sù ph¸t triÓn cña quèc gia §¹i ViÖt ®ang trªn ®µ lín m¹nh. Tiền đề (lí do) của việc dời đô. Thấy được vị thế quan trọng của thành Đại La. Chỉ ra và phân tích được khát vọng độc lập, thống nhất và khí phách của dân tộc Đại Việt thể hiện qua văn bản Chiếu dời đô ; nhận xét được về cách kết cấu chặt chẽ, cách lập luận.
2. Năng lực: đọc - hiểu văn bản nghị luận; phân tích văn bản nghị luận.
3. Phẩm chất: Có ý thức và tích cực khám phá những sự kiện lịch sử liên quan đến dân tộc.
* Yêu cầu đối với học sinh khá, giỏi:
- Viết được đoạn văn nghị luận thể hiện về khát vọng dời đô của Lý Công Uẩn. Liên hệ bản thân. 
* Tích hợp môn lịch sử (Mốc thời gian của việc dời đô từ Hoa Lư về Đại, một số kiến thức về hai triều đại Đinh, lê..) 
 	* Tích hợp GDQP - An Ninh (Tầm nhìn chiến lược của Vua Lý Công Uẩn về quân sự)
II. Thiết bị dạy học, học liệu
- Giáo viên: Máy chiếu, máy tính.
- Học sinh: Đọc văn bản; soạn văn bản theo các câu hỏi phần Tìm hiểu văn bản.
III. Các bước lên lớp
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra đầu giờ
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học
*Hoạt động 1: Xác định vấn đề/ nhiệm vụ học tập 
- Mục tiêu: Nêu vấn đề bài học, tạo tâm thế học tập cho HS. 
- HS HĐCCL thực hiện yêu cầu theo TL/30 -> trình bày.
+ Slide 1: Nghe bài hát: Hà Nội niềm tin và hi vọng.
+ Chia sẻ tình cảm, cảm xúc của em về vị trí, vai trò của Thủ đô đối với một đất nước (Thủ đô là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi đặt trụ sở của các cơ quan trung ương của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế; là trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước).
- GV dẫn dắt: Định đô, lập nước là một trong những công việc quan trọng nhất của một quốc gia. Với khát vọng xây dựng đất nước Đại Việt hùng mạnh và bền vững muôn đời, sau khi được triều thần suy tôn làm vua, Lí Công Uẩn đã đổi tên nước từ Đại Cồ Việt thành Đại Việt, đặt niên hiệu là Thuận Thiên và quyết định dời đô về thành Đại La (sau đổi tên là Thăng Long). Vua ban Thiên Đô chiếu cho triều đình và nhân dân 
được biết. Vậy chiếu là gì? Nội dung Thiên đô chiếu như thế nào? Vì sao mà Lí Thái Tổ lại quyết định dời đô? 
Ho¹t ®éng cña GV và HS
Néi dung chÝnh
B/ Hình thành kiến thức
* Mục tiêu: Đọc đúng giọng điệu; trình bày những nét chính về tác giả, tác phẩm; nêu đặc điểm của thể chiếu; Thấy được sự phát triển của quốc gia Đại Việt; Hiểu được lí do dời đô. Chỉ ra và phân tích được khát vọng độc lập, thống nhất và khí phách của dân tộc Đại Việt thể hiện qua văn bản Chiếu dời đô ; nhận xét được về cách kết cấu chặt chẽ, cách lập luận.
Hđ cá nhân: Theo em VB này cần đọc với giọng ntn? 
- HS nêu cách đọc
- GVHD ®äc: giọng trang trọng, nhấn mạnh những câu có sắc thái tình cảm tha thiết, chân thành. 
Hđ chung cả lớp: Dựa vào chú thích * hãy nêu những nét chính về tác giả?
Hs chia sẻ: LÝ C«ng UÈn lµ vị vua khai sáng triều Lí, là vị vua anh minh, có chí lớn và lập nhiều chiến công 
Slide2: GV trình chiếu về tác giả. Hs quan sát.
Gv y/c hs dùng bút chì gạch chân vào tài liệu.
Hđ cá nhân: Nêu hiểu biết của em về tác phẩm (hoàn cảnh sáng tác, thể loại, phương thức biểu đạt chính)?
Hs chia sẻ, nhận xét. Gv chốt.
GV: Chiếu dời đô là một đoạn văn được Ngô Sĩ Liên ghi lại sớm nhất ở thế kỷ XV trong sách Đại Việt sử ký toàn thư, bài văn này được cho rằng do vua Lý Thái Tổ ban hành vào mùa xuân năm 1010 để chuyển kinh đô của nước Đại Cồ Việt từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La (Hà Nội).
Em hiểu gì về thể “chiếu” và bài "Chiếu dời đô"?
- Thể văn do vua dùng để ban bố mệnh lệnh, có thể viết bằng văn vần, biền ngẫu, văn xuôi. "Chiếu dời đô" viết bằng văn biền ngẫu (là hình thức cấu trúc của một loại văn chương cổ xưa có cội nguồn từ Trung Quốc, trong đó lấy đối làm nguyên tắc cơ bản, tạo cho lời văn sự nhịp nhàng cân đối).
Bài chiếu dời đô được LCU viết nhằm mục đích gì? (Hs chia sẻ: ban bố...)
 Slide3: GVMR về chức năng của "chiếu", về thể văn biền ngẫu.
- Nghị luận, vì nó được viết bằng p.thức lập luận để trình bày và thuyết phục người nghe (trước khi ban lệnh, vua nêu rõ ý kiến, quan điểm của mình về vấn đề quan tâm)
GVHDHS tìm hiểu các chú thích trong TL, tr 32 và lưu ý thêm:
+ Mệnh trời: ý trời định
+ Vận: thời cơ
+ Khanh: Vua gọi các quan, tướng, tôi tớ, 
Gv chuyển ý: Như chúng ta biết vb được viết theo phương thức nghị luận.
Slide4
Hđ cặp đôi (3’): Vấn đề nghị luận của văn bản này là gì? Được trình bày bằng mấy luận điểm? Tương ứng với đoạn văn nào trong văn bản? Nhận xét trình tự lập luận?
Báo cáo, chia sẻ.
GVNX, KL: Slide 5
- Vấn đề nghị luận: việc dời đô
- Được trình bày bằng 3 luận điểm:
+ Cơ sở lịch sử và thực tiễn của việc dời đô (Từ đầu cho đến .không thể không dời đổi)
+ Đưa ra lý do chính để chọn Đại La làm kinh đ (Tiếp theo cho đến .đế vương muôn đời) 
+ Quyết định dời đổi (còn lại).
- Trình tự lập luận hợp lí.
GV yªu cÇu häc sinh quan s¸t phÇn ®Çu v¨n b¶n (TL - 30)
GV lưu ý: Luận điểm trong văn nghị luận thường được triển khai bằng một số luận cứ (lí lẽ và dẫn chứng)
Hđ cá nhân: Để nêu lên lí do dời đô, tác giả đã đưa ra những luận cứ nào?
Gv trình chiếu Slide 6
- Luận cứ 1: Dời đô là việc thường xuyên xảy ra trong lịch sử các triều đại
- Luận cứ 2: Nhà Đinh, Lê của ta đóng đô ở một chỗ là hạn chế
Më ®Çu v¨n b¶n Lý C«ng UÈn ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc dêi ®« cña nhµ Th­¬ng, nhµ Chu trong sö s¸ch Trung Quèc. 
Ho¹t ®éng cÆp ®«i (4’): ®äc ®o¹n v¨n ®Çu cña v¨n b¶n (TL -30) Tõ ®Çu ®Õn phong tôc phån thÞnh vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái:
1. T×m c¸c chi tiÕt nãi vÒ viÖc dêi ®« cña nhµ Th­¬ng, nhµ Chu? ( Môc ®Ých, kÕt qu¶ dêi ®«)
2. Em nhËn xÐt g× vÒ nh÷ng dÉn chøng, lí lẽ mµ t¸c gi¶ ®­a ra? T¸c dông?
§¹i diÖn nhãm b¸o c¸o - chia sÎ -> GV chèt.
Hđ chung: T¹i sao nãi tíi viÖc dêi ®« cña n­íc m×nh mµ LÝ C«ng UÈn l¹i nh¾c tíi viÖc dêi ®« cña c¸c triÒu ®¹i TQ?
- Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña con ng­êi thêi Trung ®¹i lµ noi theo ng­êi x­a vµ lµm theo ý trêi, mÖnh trêi. Ng­êi VN chÞu ¶nh h­ëng cña v¨n ho¸ Trung Hoa, coi v¨n ho¸ Êy lµ mÉu mùc, ®¸ng lµm g­¬ng.
- Cã tÝnh thuyÕt phôc v× cã s½n trong LS, ai còng biÕt.
H: VËy, viÖc viÖn dÉn sö s¸ch Trung Quèc cña LCU nh»m M§ g×?Qua c¸ch lËp luËn ®ã, t/g muèn kh¼ng ®Þnh ®iÒu g×?
- LÝ C«ng UÈn ®· sö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cè trong bµi ®Ó thuýªt phôc c¸c quÇn thÇn vÒ mÆt nhËn thøc..dêi ®« lµ viÖc nªn lµm.
Hđ chung: Luận cứ 1 được liên kết với luận cứ 2 bằng từ nào ? có ý nghĩa gì?
- "Thế mà" - mang ý nghĩa tương phản.
Hđ cá nhân: Từ chuyện xa, tác giả liên hệ với thực tế lịch sử hai triều Đinh, Lê của Đại Việt ntn? Hậu quả của việc làm đó?
H: Bằng hiểu biết lịch sử, em hãy giải thích vì sao hai triều Đinh, Lê vẫn phải dựa vào vùng núi Hoa Lư để đóng đô?
- Hai triều Đinh, Lê vẫn dựa vào vùng núi Hoa Lư vì liên tục phải chống giặc ngoại xâm. Hoa Lư là vùng đất lợi thế trong việc bảo vệ vương triều còn non trẻ vì thế, lực chưa đủ mạnh để dời đô.
H: Sau khi chỉ rõ hậu quả việc ko dời đô, tác giả viết: "Trẫm rất dời đổi". Câu văn bộc lộ tình cảm hay lí trí? NX cách lập luận ở phần này so với phần trên? ( chú ý cụm từ "không thể không dời đổi")
- Bộc lộ cảm xúc- kết hợp giữa lí và tình
H: Việc tác giả khẳng định sự cần thiết phải dời đô thể hiện khát vọng gì?
HS đọc đoạn 2 (LĐ: lí do chọn Đại La là kinh đô của Đại Việt)
Ho¹t ®éng nhãm 4 (5’) - ®äc ®o¹n v¨n tõ Huèng chi thµnh §¹i La... ®Õn hÕt vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái:
1. Theo tác giả, thành Đại La có những lợi thế gì để làm kinh đô của nước Đại Việt?
2. NX vÒ c¸ch phân tÝch, ®¸nh gi¸, ®ưa dÉn chøng cña t¸c gi¶? Víi c¸ch lËp luËn như vËy, em hiÓu thµnh §¹i La cã tÇm quan träng ntn?
(- Là trung tâm, thế rồng cuộn, hổ ngồi : Đẹp về mặt địa lí, đúng ngôi tiện hướng, rộng mà bằng, cao mà thoáng muôn vật phong phú, tốt tươi. chốn hội tụ trọng yếu, kinh đô bậc nhất.
- NhiÒu lÜnh vùc, toµn diÖn giµu søc thuyÕt phôc
- C©u v¨n sãng ®«i víi nhau tõng cÆp.
- Thành Đại La có vị trí vô cùng quan trọng, có một không hai.)
§¹i diÖn nhãm b¸o c¸o -> Chia sÎ -> GV yªu cÇu häc sinh g¹ch chi tiÕt häc trong STL(30,31)
- VÞ thÕ ®Þa lÝ: trung t©m trêi ®Êt, ®óng ng«i nam b¾c ®«ng t©y, cã thÕ rång cuén hæ ngåi, tiÖn hướng nh×n s«ng dùa nói, ®Êt réng mµ b»ng ph¼ng, cao mµ tho¸ng, tr¸nh ®ược lôt léi
 - VÒ vÞ thÕ chÝnh trÞ, v¨n ho¸: lµ ®Çu mèi giao lưu (chèn tô héi cña bèn phương ®Êt nước), lµ m¶nh ®Êt hưng thÞnh ( mu«n vËt p.triÓn tèt
 tươi), lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vương mu«n ®êi."
GV chèt
Hđ chung: Víi viÖc chän §¹i La lµ kinh ®« thÓ hiÖn tÇm nh×n cña Lý C«ng UÈn ntn?
GVMR: Sö s¸ch cßn ghi l¹i: Khi thuyÒn rång cña vua võa cËp bÕn s«ng NhÞ Hµ ë ch©n thµnh §¹i La th× cã con rång vµng bay lªn, vua cho lµ ®iÓm tèt ®æi tªn lµ Th¨ng Long- N¨m 2004 khi nước ta ®µo mãng lµm khu tưëng niÖm vÒ di tÝch lÞch sö còng ph¸t hiÖn dÊu vÕt ch©n thµnh Th¨ng Long cßn ®ã.
HS ®äc ®o¹n cuèi.
Hđ cặp đôi (3’): T¹i sao kÕt thóc bµi ChiÕu dêi ®«, LÝ Th¸i Tæ kh«ng ra mÖnh lÖnh mµ l¹i ®Æt c©u hái: "C¸c khanh nghÜ thÕ nµo?". C¸ch kÕt thóc như vËy cã t¸c dông g×?
Hs báo cáo, chia sẻ:
- Nhµ vua chØ ®ưa ra ý kiÕn ®Ó ®èi tho¹i, trao ®æi bµn b¹c chø kh«ng ¸p ®Æt t¹o sù ®ång c¶m, gÇn gòi gi÷a vua vµ thÇn d©n, mong muèn cã sù ®ång lßng thèng nhÊt trong c¶ nước. C¸ch ph©n tÝch võa cã lÝ, võa cã t×nh.
* Lêi kÕt thóc : "C¸c khanh nghÜ thÕ nµo?".
 thÓ hiÖn sù kh«n khÐo, d©n chñ, t¹o sự ®ång c¶m gÇn gòi gi÷a vua vµ thÇn d©n. C¸ch thuyÕt phôc b»ng t×nh c¶m phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n.
Hđ chung: V× sao nãi viÖc "ChiÕu dêi ®«" ra ®êi lµ ph¶n ¸nh ý chÝ ®éc lËp, tù cường vµ sù ph¸t triÓn lín m¹nh cña d©n téc §¹i ViÖt?
HS báo cáo, chia sẻ
- Dêi ®« tõ Hoa Lư ra miÒn ®ång b»ng ®Êt réng chøng tá triÒu LÝ ®ñ søc m¹nh vÒ qu©n sù ®Ó phßng thñ ®Êt nước, chèng l¹i sù x©m lược phương B¾c. §Þnh ®« ë Th¨ng Long lµ thùc hiÖn nguyÖn väng cña nh©n d©n thu giang s¬n vÒ mét mèi, x©y dùng ®Êt nước ®éc lËp tù cường. MÆt kh¸c, thµnh §¹i La lµ nơi trung t©m, cã nhiÒu ưu ®iÓm, kinh tÕ ®Êt nước míi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, d©n míi cã kh¶ n¨ng giÇu cã, lµm cho ®Êt nước cµng thªm m¹nh. Dêi ®«, d¸m ®ưa kinh ®« tõ nói rõng ra ®ång b»ng chÝnh lµ ph¶n ¸nh thÕ vµ lùc ®ang lín m¹nh cña nước §V. 
- GV liªn hÖ víi HN ngµy nay
Hđ chung: Em NX g× vÒ kÕt cÊu cña bµi chiÕu vµ tr×nh tù lËp luËn cña t/gi¶?
- KÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn giµu søc thuyÕt phôc. §ã lµ tr×nh tù lËp luËn cña t/g:
+ Nªu sö s¸ch lµm tiÒn ®Ò, lµm chç dùa cho lÝ lÏ.
+ Soi s¸ng tiÒn ®Ò vµo thùc tÕ hai triÒu §inh, Lª ®Ó chØ râ thùc tÕ Êy kh«ng cßn thÝch hîp víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt nước, nhÊt thiÕt ph¶i dêi ®«.
+ §i tíi KL: kh¼ng ®Þnh thµnh §¹i La lµ n¬i tèt nhÊt ®Ó chän lµm kinh ®«.
Tiªu biÓu cho kÕt cÊu cña bµi v¨n nghÞ luËn, tr×nh tù lËp luËn chÆt chÏ.
Hđ chung: Bµi chiÕu ph¶n ¸nh kh¸t väng g× cña ND ta? Bµi chiÕu cã søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ lµ nhê ®©u? 
HS trình bày. Gv chốt.
C. Luyện tập
Mục tiêu: Hs giải quyết được yêu cầu của bài tập. Cụ thể thấy được tác dụng của đoạn văn mang tính chất đối thoại, tâm tình trong bài Chiếu dời đô của Lí Công Uẩn
Hs đọc bài tập, xác định yêu cầu bài tập.
Hđ cá nhân(1’) chia sẻ, nhận xét, đánh giá.
Gv nhận xét, chữa, đánh giá.
I. Đọc, thảo luận chú thích
* T¸c gi¶
* T¸c phÈm
- Viết n¨m 1010.
- ThÓ lo¹i: chiÕu
- Phương thức biểu đạt: nghị luận
II. T×m hiÓu v¨n b¶n
1. Lí do dời đô
a. Tiền đề lịch sử
+ Nhµ Th­¬ng n¨m lÇn, nhµ Chu ba lÇn dêi ®«.
+ Môc ®Ých: M­u toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ l©u dµi cho thÕ hÖ sau.
+ KÕt qu¶: VËn n­íc l©u dµi, phong tôc phån thÞnh.
DÉn chøng cô thÓ, lÝ lÏ s¸t thùc, thuyÕt phôc.
Kh¼ng ®Þnh trong lÞch sö, ®· tõng cã chuyÖn dêi ®« vµ ®em l¹i kÕt qu¶ tèt ®Ñp.
Nh­ vËy viÖc dêi ®« cña LÝ C«ng UÈn lµ việc nên làm vµ hîp víi quy luËt.
b. Thực tế lịch sử nước ta
+ Thêi §inh, Lª kh«ng dêi ®«, kh«ng theo mÖnh trêi.
+ HËu qu¶: VËn sè ng¾n ngñi, nh©n d©n ®ãi khæ, v¹n vËt kh«ng thÝch nghi
 "TrÉm rÊt ®au .viÖc ®ã"
 LËp luËn ®an xen lÝ trÝ vµ t/c, võa thuyÕt phôc võa kh¼ng ®Þnh viÖc dêi ®« lµ ph¶i nªn lµm.
 ThÓ hiÖn kh¸t väng xây dựng ®Êt nước hùng cường, phát triÓn l©u dµi.
2. Kh¼ng ®Þnh thµnh §¹i La lµ mét n¬i tèt nhÊt ®Ó ®Þnh ®«
+"VÞ thÕ ®Þa lÝ: trung t©m trêi ®Êt
+ VÒ vÞ thÕ chÝnh trÞ, v¨n ho¸: lµ ®Çu mèi giao l­u
B»ng viÖc sö dông c©u v¨n biÒn ngÉu, sãng ®«i, c¸ch viÕt hµm sóc, giµu h×nh ¶nh. 
Thµnh §¹i La lµ "th¾ng ®Þa", cã ®ñ mäi ®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh kinh ®« cña ®Êt n­íc, ®em l¹i lîi Ých cho dân tộc.
ThÓ hiÖn tÇm nh×n xa tr«ng réng, ý chÝ ®éc lËp, tù cưêng, kh¸t väng thèng nhÊt ®Êt nước.
III. Tæng kÕt
1. NT: KÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn giµu søc thuyÕt phôc 
2. ND: 
- “Chiếu dời đô” phản ánh khát vọng của nhân dân về một đất nước độc lập, thống nhất, đồng thời phản ánh ý chí tự cường của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh. 
- Bài chiếu có sức thuyết phục mạnh mẽ vì nói đúng được ý nguyện của nhân dân, có sự kết hợp hài hòa giữa lí và tình.
IV. Luyện tập
Bài tập C1 (TL, tr 33)
Chiếu được dùng để ban bố mệnh lệnh của nhà vua nhưng trong Chiếu dời đô lại có những đoạn mang tính chất đối thoại, tâm tình. Điều này không mâu thuẫn. Vì bài chiếu này lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén, giọng điệu mạnh mẽ có thêm đoạn đối thoại, tâm tình thể hiện sự gần gũi giữa vua và dân; lấy được lòng dân hơn.
4. Cñng cè: 
Tại sao lại kh¼ng ®Þnh thµnh §¹i La lµ mét n¬i tèt nhÊt ®Ó ®Þnh ®«?
Nhận xét cách lập luận của bài chiếu? Nội dung khái quát của bài chiếu là gì?
Hs chia sẻ. Gv nhận xét, nhấn mạnh.
5. H­íng dÉn häc bµi: 
*Bµi cò: - Häc bài theo nội dung tìm hiểu, phân tích.
- Hs khá trở lên làm thêm bài tập ở phần E (TL, tr 34): Tưởng tượng trong một giấc mơ, em được gặp vua Lí Công Uẩn. Hãy giới thiệu với nhà vua về Thủ đô Hà Nội ngày nay.
*Bµi míi: Soạn văn bản Hịch tướng sĩ
- Đọc văn bản, nêu hiểu biết về tác giả, tác phẩm, đặc điểm thể hịch?
- Soạn theo câu hỏi phần đọc hiểu van bản.